Düşünceyi Geliştirme Yolları ve Anlatım Biçimleri
Günümüzde edebiyata ve çeşitli yazılara olan ilgi yüksek düzeyde gelişmektedir. Özellikle ilkokul çağında eğitim öğretim yoluyla sunulan edebiyat alanda anlatımları ve yazı biçimleri metinlerin temel özelliklerine ve yazarların düşünce yapılarına göre değişiklik göstermektedirler. Bu yazımızda metinlerde sıklıkla kullanılan ve merak edilen bir konu olan Anlatım Biçimleri ve düşünceyi geliştirme yolları konusunu açıklayacağız.
Anlatım Biçimleri Nedir?
Anlatım biçimlerinde temel amaç anlatımı daha etkili bir tarza döndürebilmek için farklı yöntemlere başvurma yöntemidir. Kısaca tanımlamak gerekirse, söylenmek istenenlerin belli bir amaca göre aktarılma şeklidir. Metinlerde anlatımlarda belirli amaçlar çerçevesinde oluşmaktadır. Yaşanan olayları anlatmak, metin için karakter analizi yapmak, kalıplaşmış duygu ve düşünceleri yıkmak, madden görünenleri zihinde canlandırmak bu amaçlardan bazılarıdır. Anlatım biçimleri nedir sorusu merak edilen bir sorudur. Metinlerde görülen anlatım biçimleri Açıklayıcı anlatım, tartışmacı anlatım, betimleyici anlatım, öyküleyici anlatım olarak dört çeşit olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu anlatım türleri tek başlarına kullanılabilecekleri gibi, birden çok anlatım biçimi de metin içerisinde yer alabilir.
1.Açıklayıcı Anlatım
Bu anlatım türü adından anlaşılacağı üzere, bir durumu açıklamak, bir konu hakkında bilgi vermek için kullanılır. Bu yöntem en çok kullanılan anlatım biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Açıklayıcı anlatımda haber dilinde görülen 5N 1K biçimine benzer bir durum görülür. Açıklayıcı anlatımda metin üzerinde neden, niçin, ne şekilde gibi sorulara yanıt aranır. Bu anlatım biçiminin en çok kullanıldığından bahsetmiştik. Açıklayıcı anlatım biçiminde karakterler tanıtılır, olaylar açıklanır, kavramlara yanıt verilmeye çalışılır. Sade ve anlaşılır dil kullanımı tercih edilir ve metin yazarın duygularından arınmış bir şekilde oluşturulur.
2-Betimleyici Anlatım
Betimleyici anlatım tasvir etme anlamına da gelmektedir. Metin içerisindeki karakterlerin olayların ve durumların, okuyucuların düşüncelerinde canlanacak, tasvir edilecek şekilde anlatılması durumudur. Betimleyici anlatım görülen metinlerde önemli olan gözleme faktörüdür. Gözlem esasına dayanan anlatım biçiminde yazarın duygu düşünce ve kişisel duyguları esas alınarak oluşacağından, betimleyici metinlere yorum katılabilir ve öznel bir anlatımla oluşabilirler.
3-Öyküleyici Anlatım
Öyküleyici anlatımda esas olan durum olayların bir oluş sırasına göre yaşanmasıdır. Öyküleyici Anlatım biçimi betimleyici anlatım biçimiyle benzerdir. Bu anlatım biçiminde de yaşanılan olayı okuyucunun zihninde canlandırılması amaçlanır. İşte betimleyici anlatım ile öyküleyici anlatımı birbirinden ayırmak bu durumda önemli hale gelir. Öyküleyici anlatımda zaman kavramı olayların oluş sırası önemlidir. Yani öyküleyici anlatımda olaylar bu zaman akışı içerisinde gerçekleşirken, betimleyici anlatımda bu durum aranmaz.
4-Tartışmacı Anlatım
Tartışmacı anlatım tamamen öznel yargılarla oluşturulan, metni oluşturan yazarın kendi duygu, düşünce, duygu durumlarını karşı tarafta yer alan okuyucuya aktarmak ve bunu kabul ettirmek için kaleme alınan anlatım türüdür. Temel amaç okuyucunun sahip olduğu düşüncenin değişmesidir. Yazar bunun için karşısında okuyucu varmış gibi bir anlatım tarzı güder. Yazar savunduğu olayı, durumu ve tezi okuyucuya kabul ettirmek için kanıtlamaya yönelik bir dil kullanır. Dil sade ve anlaşılır şekilde yazılır. Günümüzde makaleler, köşe yazıları, denemeler bu anlatım biçimiyle oluşturulur.
Düşünceyi Geliştirme Yolları Nedir?
Anlatım biçimlerinin içerisinde yer alan düşünceyi geliştirme yollarının amacı, metinlerde yer alanları, okuyucuya aktarılmaya çalışılanları daha anlaşılabilir kılmak, okuyucunun ilgi ve alakasını çekmek, onları etkilemek gibi hedeflere ulaşmak için metinlerde yer alırlar. Kaleme alınan yazılarda aktarılmak istenen görüş düşünce ve davranışların karşı tarafa istenildiği gibi aktarılması, inandırıcılığının olması için düşünceyi geliştirme yolları kullanılır. Düşünceyi geliştirme yolları nedir sorusunu bu yazımızda 6 başlık altında aktarmaya çalışacağız. Bunlar tanımlama, karşılaştırma, örneklendirme, sayısal verilerden yararlanma, tanık gösterme, benzetme olarak karşımıza çıkmaktadır.
1-Tanımlama
Metinde yer alan kavramların, tanımların, bireylerin, olayların belli özelliklerine dayanarak tanımının yapılması durumudur. Tanımlamada nedir sorusuna bu şekilde cevap verilir ve bu düşünceyi geliştirme yolu en fazla açıklayıcı anlatım biçimlerinde görülür. Düşünceyi geliştirme yollarından tanımlamaya kısaca örnek verecek olursak, gazetelerin tarihi ile ilgili bir makalede gazetenin ne olduğunun açıklanması en belirgin tanımlama örneklerindendir.
2-Karşılaştırma
Düşünceyi geliştirme yollarından en sık kullanılan olanı karşılaştırma yolu kısaca, iki şey arasındaki benzerlikleri ya da farklılıkları ifade eder. Bu iki şey insan olabildiği gibi, herhangi bir olay, durum, madde gibi varlıklar da olabilmektedir. Bu düşünceyi geliştirme yollarından biri olan karşılaştırmada ana amaç karşılaştırılacak maddenin ortak yönü ya da tam ters zıt yönünü ele almaktır. Bu yöntem anlatım biçimlerinden olan tartışmacı anlatımda sıklıkla kullanılır. Karşılaştırma yöntemine kısaca örnek verecek olursak, bir metinde eski yazarlar ile yeni yazarların durumu kıyaslanırsa bu durum düşünceyi geliştirme yollarından olan karşılaştırma yöntemine örnek teşkil edecektir.
3-Örneklendirme
Bu yöntem savunulan düşünceyi ya da tezi daha nesnel hale getirebilmek için oluşturulan metinlerde örneklendirme vurgularına yer vermek olarak açıklanabilir. Örneklendirme de amaç karşıya aktarılmak istenen düşüncenin daha anlaşılır şekilde algılanmasını sağlamaktır. Düşünceyi geliştirme yöntemlerinden biri olan örneklendirme kavramı, anlatım biçimlerinden en çok tartışmacı anlatımda yer alırlar. Bu kavrama örnek verecek olursak, eski dünya kupaları tarihinin yer aldığı bir makalede dünya kupaları tarihlerinden ve dönemin futbolcularına atıflar yapmak örneklendirme durumunu yansıtacaktır.
4-Sayısal Verilerden Yararlanma
Bu yöntem somut bilgileri, anlatıcının düşüncesini karşıya, yani okuyucuya aktarılmasında kullanılması yöntemidir. Kısaca açıklamak gerekirse, dataların, anket sonuçlarının, sayısal bilgi içeren verilerin anlatımda kullanılmasıdır. Sık kullanılan düşünceyi geliştirme yollarından olan sayısal verilerden yararlanma kavramı, açıklayıcı anlatım biçimlerinde yer alabildiği gibi tartışmacı anlatım biçiminde de sıklıkla kendisine yer bulabilmektedir. Sayısal verilerden yararlanma yoluna örnek vermek gerekirse, Türkiye’de yer alan denizleri anlatan bir yazıda kaç tane denizin olduğunu, denizlerin tuzluluk oranını sayısal olarak açıklamak bu yönteme bir örnek teşkil edecektir.
5-Tanık Gösterme
Tanık gösterme yöntemi adından anlaşılacağı üzere, metni kaleme alan yazarın, zihninde ortaya koyduğu tezin okuyuculara geçirmek adına, ikna etmek adına başka insanların sözlerine yer vermesi durumudur. Burada önemli olan husus, tanık gösterilecek bireylerin, toplum nezdinde tanınan ve görüşlerine önem verilen kişiler olmasıdır. Tanık gösterme ve örneklendirme farklı kavramlardır. Tanık gösterme durumunda mutlaka yazar kendi düşüncesinin destekler nitelikteki düşünceyi metninde tırnak içersinde vermelidir. Düşünceyi geliştirme yollarından tanık göstermede gösterilecek tanık mutlaka alanında uzman olmalıdır. Aksi taktirde okuyucuya geçmesi istenen düşünce başarılı olamayabilir. Tanık gösterme yöntemine örnek verecek olursak, sosyoloji ile ilgili yayınlanan bir makalede yazar, kendi görüşünü desteklemek adına Karl Max’ın sosyoloji ile ilgili bir sözüne metninde yer verebilir. Bu durum örneklendirme yöntemi olarak açıklanabilir.
6-Benzetme
Betimleyici ve öyküleyici anlatım türlerinde sıklıkla kullanılan düşünceyi geliştirme yollarından benzetme yöntemi, metnin içerisinde yer alan iki canlının, durumun, kavramın birbirine benzetilmesidir. Benzetme yapılırken bu varlıklar arasında mutlaka bir anlamsal benzerlik bulunmalıdır. Metin içerisinde yer alan ve sıklıkla okuduğumuz, ‘’gibi’, ‘’sanki’’ kelimeleri aslında birer benzetme örneklerindendir. Yazarın benzetme yöntemini kullanmasındaki ana amaçlardan bir tanesi, metni canlı tutmak, okuyucuyu sıkmadan yazının içerisinde tutmaktır. Bu yönteme kısaca örnek verecek olursak, işini araştırmadan, okumadan yapan yeni yazarların bir mum ışığı gibi olacağını söylemek, mum ışığının bir gün söneceği anlamından ötürü, bu tür yazarların mum ışığına benzetilmesi olarak örneklendirilebilir.
